Autisme en ADHD in een adem

Autisme en ADHD? Waarom wordt dat vaak in een adem met elkaar genoemd? Wat zijn eigenlijk de overeenkomsten?

De overeenkomsten zijn dat het vooral bij jongens en mannen voorkomt en dat het vroeger onder de kinderpsychiatrie viel en dat mensen met zo’n stoornis concentratieproblemen hebben en ook op een bepaalde manier hyperactief kunnen zijn.

De verschillen zijn dat mensen met autisme niet altijd maar meestal wel een verstandelijke beperking hebben; autisten die geen verstandelijke beperking hebben worden ook wel hoog-functionerende ASS-ers genoemd (wat vroeger bestempeld werd als het syndroom van Asperger of PDD-NOS), terwijl ADHD niet met een verstandelijke beperking in verband wordt gebracht – wat helemaal niet wil zeggen dat het ook nooit voorkomt bij mensen met een verstandelijke beperking. Het is alleen wel zo dat mensen met een verstandelijke beperking daar moeilijker op zijn te diagnosticeren.

Verder kunnen mensen met ADHD heel open en sociaal zijn en autisten kunnen heel stil zijn. Kortom, het is allebei echt iets anders, al kan iemand het ook beide hebben. Vooral PDD-NOS met ADHD is een bekende combinatie, maar ook wel eens Asperger met ADHD. Asperger en PDD-NOS zijn tegenwoordig samengevoegd tot hoog-functionerend ASS.

Autisten en mensen met ADHD kunnen allebei veel behoefte aan beweging hebben en moeite hebben om zich te concentreren. Alleen bij ADHD komt het door prikkels uit de omgeving, terwijl het bij autisten komt doordat ze vaak in gedachten verzonken zijn en fiepen. Fiepen is dat je lichaam in beweging komt door gedachten waar je of blij of juist boos van wordt en dat kan zich op verschillende wijzen uiten. De bekendste is met je handen fladderend maar het kan ook springen zijn of wippen in de stoel. Bij mij uit het zich in sprintjes trekken door de kamer.

ADHD uit zich bij volwassenen vaak in stuiterend dingen vertellen of uitleggen. Bij kinderen kan dat zich ook uiten in met de beentjes op en neer bengelen in de schoolbank of tijdens het eten tikken met bestek op het bord of hun snoet in het eten steken om te ervaren hoe het zou zijn om geen handen te hebben of gewoon roekeloos dollen op de vloer of voortdurend gekke bekken trekken of tijdens de les op school met andere dingen bezig zijn dan wat de bedoeling is of hangen aan broekspijpen van volwassenen.

Voor kinderen met autisme is er hulp van een ambulante leerkracht op school en sociale-vaardigheidstraining, hopelijk tegenwoordig ook een cursus “hoofd opruimen” – dat laatste was er nog niet toen ik op school zat.

Kinderen met ADHD krijgen medicijnen en moeten meer opletten met suiker en krijgen een baantje als intern schoolkoeriertje om spullen rond te brengen naar andere klaslokalen die ze op dat moment nodig hebben en dan tussendoor sommen maken op het digibord of op het schoolbord, anders hebben ze een kwartier nodig om ook maar een som te maken. In Denemarken krijgen kinderen met ADHD schietlessen – dat schijnt ook goed te werken.

Ik heb er problemen mee gehad dat autisme en ADHD met elkaar worden verward. Ik werd een keer boos omdat iemand ADHD en Asperger in een adem met elkaar noemde, omdat Asperger wel een syndroom is binnen het autistisch spectrum en ADHD niet. Ik ging destijds van de observatieschool naar de kinderpsychiatrische school. Daar zaten kinderen met allerlei verschillende problemen samen in een klas. Het viel niet mee om daartussen te zitten.

Nou, ik ben blij dat ik daarna naar de ZMLK-school ben gegaan en dat ik inmiddels het etiket ASS met lichte verstandelijke beperking heb, want ik vroeg mij destijds af: “waar hoor ik eigenlijk bij?” Ik had een negatief zelfbeeld. Doordat ik op de kinderpsychiatrische dagkliniek heb gezeten en de bijbehorende school, weet ik

maar al te goed wat voor een beschermde omgeving een ZMLK-school is. Dat geldt ook voor een dagcentrum zowel voor kinderen als voor volwassenen maar ook een woonvoorziening of een sport- of vrijetijdsvereniging voor mensen met een verstandelijke beperking.

Bij het noemen van autisme met ADHD in een adem wordt vaak hoog-functionerend ASS bedoeld oftewel autistisch-spectrum-syndroom zonder verstandelijke beperking , wat vroeger bestempeld werd als PDD-NOS of het syndroom van Asperger, maar dat is nu samengevoegd tot hoog-functionerend ASS. Mensen met hoog-functionerend ASS willen liever dat hun syndroom binnen het autistisch spectrum met ADHD wordt vergeleken dan bij voorbeeld met het syndroom van Down, omdat ADHD niet met een verstandelijke beperking in verband wordt gebracht. Onder andere daardoor heb ik er meer begrip voor gekregen dat het in een adem met elkaar wordt genoemd .

Autisme is in 1988 wereldwijd op de kaart gezet door de film Rainman. Dat is dan de zonnige kant van die film geweest. Schaduwkant is dat het voor een eenzijdig beeld heeft gezorgd van autisme, namelijk een karikatuur van klassiek autisme met bepaalde gaven en eigenschappen die niet altijd opgaan. Sowieso heeft het een negatief effect gehad dat vermeld wordt dat Raymond Babbit (wiens rol vertolkt werd door Dustin Hoffman) autistisch is, want een voorbeeld van in dit geval autisme geeft nooit een 100% goed beeld; daarvoor zijn autisten te verschillend (meer daarover verderop in dit stuk).

Gelukkig kwamen er later ook andere voorbeelden van autisme in verhalen zoals “Het wonderlijke voorval van de hond in de nacht” – wel weer jammer dat diegene beschikt over een rekentalent. Dan is er verder nog Het A-woord: een TV-serie over een jongetje met autisme dat erg gefocust is op muziek en meezingen. Verder zijn er ook oudere voorbeelden bekend over beschrijvingen van autisme zoals Kees de jongen van Theo Thijssen: het gaat dan om het trekje dat hij veel dagdroomde. Er wordt ook gezegd dat Albert Einstein autistische trekjes had. Het wordt ook van Wolfgang Amadeus Mozart gezegd en van Marilyn Monroe, maar bij die allemaal gaat het slechts om een paar autistische trekjes, en het hebben van autistische trekjes is heel normaal. Je hebt tenslotte verschillende gradaties van autisme: 100% autistisch is klassiek autisme en vanaf 50% mag het een syndroom binnen het autistisch spectrum genoemd worden.

Wie mogelijk echt een stoornis binnen het autistisch spectrum hadden waren de Amerikaanse popart-schilder Andy Warhol en de Nederlandsen graficus Maurits Escher. Zeker is dat de Zweedse klimaatactiviste Greta Thunberg dat heeft, mogelijk ook de beroemde schaker Magnus Carlsen uit buurland Noorwegen (en dat dit ook de reden is waarom hij steeds wegloopt bij persconferenties) . Het gaat hier wel allemaal om hoog-functionerende ASS-ers .

Het is bekend dat David Bowie ook een gradatie van autisme had, maar wel beneden de 50%. Dat zegt men ook over Michael Jackson, beiden popzangers die zijn overleden. David Bowie kwam uit Engeland, Michael Jackson kwam uit de VS. Microsoft -ontwikkelaar Bill Gates zou ook autistische trekjes hebben.

Het is normaal dat iemand voor 1 of 2% autistisch is. Vanaf wanneer het bijzonder wordt weet ik niet precies. Ik weet wel dat een syndroom binnen het autistisch spectrum tussen de 50 en 100% is. Daar valt klassiek autisme onder, ASS, zowel hoog functionerend als met verstandelijke beperking, en MCDD; de laatste gaat ook gepaard met hevige agressie. Ik heb zelf ASS met lichte verstandelijke beperking.

ADHD is niet wereldwijd op de kaart gezet door een film. Wel zie je vaak in films en series stuiterende types, maar echt een film waar in ADHD wordt gethematiseerd is er niet. Of toch? Is het nou zo dat elke vorm van drukke hyperactiviteit bij mensen zonder verstandelijke beperking een vorm van ADHD is? Zo ja, dan bestaat er wel een film waarin ADHD wordt gethematiseerd en wel van Nederlandse bodem, alleen wel voor kinderen, naar een prentenboek van Tamara Bos, namelijk Brammetje Baas, een film uit 2012. De gelijknamige rol werd vertolkt door de toen 8-jarige Coen van Overdam.

In het boek en in de film wordt niet vermeld dat Brammetje Baas ADHD heeft. Dat zou dan zijn om een stigma te voorkomen, wat dus fout gegaan is bij de film Rainman: daar werd wel vermeld dat Raymond Babitt autistisch is, waardoor autisme een stigma heeft gekregen. Bij het schrijven en verfilmen van Brammetje Baas hebben ze dat dus voorkomen, want net als dat niet elke autist moeilijke rekensommen uit

het hoofd weet, zo is het ook niet zo dat elke ADHD-er vanaf zijn of haar derde alle verkeersborden uit het hoofd weet en net als dat niet elke autist vliegangst heeft, zo is het ook niet zo dat elke ADHD-er graag naar natuurdocumentaires kijkt. Verder ving Brammetje Baas vliegen en zette ze buiten, omdat hij het een te mooie uitvinding vindt om dood te slaan, waardoor je zou kunnen denken dat hij zal gaan besluiten om vegetariër te gaan worden als hij het niet al is, terwijl ADHD-ers in het echt ook enorme dierenbeulen kunnen zijn. Verder concludeert hij dat mensen zonder handen een rot gebit hebben omdat ze hun tanden niet zouden kunnen poetsen. Ik zou dat als ouder niet tolereren van mijn kinderen, wel of geen ADHD, uit solidariteit met mensen die echt geen handen hebben.

Wat voor mij herkenbaar is van Brammetje Baas: dat hij niet goed oplette tijdens de les door behoefte aan beweging en ook toch een soort van afdwalen, maar hoe dat dan precies zat was mij niet duidelijk. In ieder geval kwam het bij mij omdat mijn hoofd vol gedachtes zat. Dit zou trouwens wel kunnen betekenen dat hoog-functionerende ASS-ers die ook ADHD hebben, zich perfect kunnen identificeren met Brammetje Baas. Anders dan in de film Rainman volg je de gedachten van Brammetje Baas. Dat is misschien ook omdat ADHD-ers hun gedachten gemiddeld beter onder woorden kunnen brengen dan autisten. Al wordt niet vermeld aan wat voor syndroom Brammetje Baas precies lijdt, het laat wel zien waar kinderen die hyperactief zijn of ouders van kinderen die hyperactief zijn, al gauw mee steggelen, of het nou ADHD genoemd mag worden of niet. Het zou wel kunnen dat aan het einde van een dag een kind dat terugkomt van school aan zijn ouders vertelt dat ze een nieuwe jongen in de klas hebben die in zijn manier van doen op Brammetje Baas lijkt en dat het dan blijkt te gaan om een jongen met ADHD. (In de film zag ik ook iets waarvan ik denk: ging dat bij mij op school toch ook maar zo, want een warming-up voor dat de les begint was er bij ons op school niet bij. Daardoor kon ik mij ook niet goed concentreren.)

Het is logisch dat een scenario met het thema ADHD over een kind gaat, omdat volwassenen met ADHD vaak al een beroep hebben gevonden waarin ze zich uit kunnen leven en dan wordt het gestuiter meer als een karaktereigenschap gezien dan als een stoornis, terwijl kinderen met ADHD al gauw te kampen hebben met leraren die niet goed weten hoe ze om moeten gaan met deze kinderen (zoals Brammetjes meester Vis). Bij volwassen autisten is dat anders, omdat die meestal een verstandelijke beperking hebben en als ze dat niet hebben komen ze toch moeilijk aan een baan, omdat ze voor het werk waarvoor ze zijn opgeleid alsnog worden afgekeurd omdat ze op de sociale aspecten stuklopen, wat voor anderen heel vanzelfsprekend is waardoor dat niet standaard bij de studie zit inbegrepen, terwijl dat voor hoog-functionerende ASS-ers wel beter zou zijn – dat is dus de reden.

Welke mensen hebben ADHD? De cabaretiers Jochem Myjer en Dolf Jansen, topkok Pierre Wind, bioloog Freek Vonk, presentator Carlo Boszhard, puzzelontwerper en striptekenaar Jan van Haasteren mogelijk ook, Mel Gibson, Steven Spielberg en tal van Britse en Amerikaanse stand-up- comedians, bepaalde jazzmuzikanten, bepaalde rockdrummers, in het verleden Nederlands invloedrijkste quizmaster aller tijden Willem Ruis, kunstschilder Karel Appel, acteur Danny Kaye, de film regisseurs Ingmar Bergmann en Alfred Hitchcock en Sergej Djagilev, die in de jaren ‘20 van de vorige eeuw choreograaf en impresario was bij Ballets Russes in Parijs.

Er is een website die DSM5 heet waarop beschrijvingen staan van syndromen. Maar die is niet optimaal, want bij ADHD staat iets wat erop neerkomt dat je niet met het hier en nu bezig bent, maar dat geldt voor mij ook. Daardoor moet ik moeite doen om op te letten en goed te luisteren, maar bij mij is het zo dat ik geneigd ben in mijn gedachten te verzinken. Daardoor ben ik ook geneigd om in mezelf te praten en daarom was ik vroeger vaak bezig met dingen die ver van mijn bed af stonden, zoals fantasiedingen of dingen van vroeger of dingen die verweg waren en niet met het hier en nu. Bij mensen met ADHD is dat anders: zij worden druk in hun hoofd door directe prikkels uit de omgeving (net als bij mensen met ADD, alleen bij mensen met ADD komt er niet zoveel energie vrij waar door het minder zichtbaar is). Dat staat niet duidelijk in DSM5 en dat vind ik zwak, daardoor begrijp ik wel de verwarring tussen autisme en ADHD. Zo is er een voorbeeld bekend van een jongen waarvan ze eerst dachten dat hij ADHD had, maar hij bleek MCDD te hebben, een syndroom binnen het autistisch spectrum dat gepaard gaat met hevige agressie.

Het zou dus een goed idee zijn als op een website komt te staan waardoor mensen met ADHD stuiteren (dat komt door prikkels uit de omgeving) en ook waarom autisten vaak in zichzelf praten en niet goed luisteren en mensen niet goed aankijken en zich vaak afsluiten (dat komt door het dagdromen) en bepaalde eigenaardigheden hebben. Dat wordt veroorzaakt doordat ze vaak onderwerpen in hun hoofd over hokjes verdelen. Trouwens autisme wordt ook wel eens verward met Gilles-de-la-Tourette vanwege het fiepen en hardop in zichzelf praten.

Ik hoop dat ADHD en autisme niet langer met elkaar worden verward want het is allebei toch echt iets anders.

Verhaal door Bram van Schagen